Ngày nay, ánh sáng không chỉ dùng để chiếu sáng thông thường mà còn có thể trở thành yếu tố quan trọng tạo nên thẩm mỹ và không gian đặc biệt, làm nổi bật các công trình kiến trúc hoặc tác phẩm mỹ thuật. Hãy cùng tìm hiểu xem chiếu sáng mỹ thuật là gì?

1. Chiếu sáng mỹ thuật là gì? Giới thiệu tổng quan về chiếu sáng mỹ thuật

Chiếu sáng mỹ thuật là một loại ứng dụng ánh sáng để tạo nên hiệu ứng thẩm mỹ trong các không gian trưng bày như: bảo tàng, phòng triển lãm, giúp làm nổi bật các tác phẩm nghệ thuật. Ánh sáng ở đây không chỉ hỗ trợ việc quan sát mà còn tạo ra một không gian thú vị, kích thích cảm xúc của người xem. Đây là sự kết hợp giữa công nghệ chiếu sáng hiện đại, cùng những ý tưởng sáng tạo để mang lại cảm giác mới lạ, sang trọng và đầy cảm hứng.

1. 1. Vai trò của chiếu sáng mỹ thuật

Chiếu sáng mỹ thuật có rất nhiều vai trò đối với thiết kế không gian và người sử dụng. Cụ thể:

• Tạo điểm nhấn thẩm mỹ: Hệ thống chiếu sáng mỹ thuật sẽ giúp làm nổi bật các chi tiết kiến trúc, cảnh quan, không gian hoặc các tác phẩm nghệ thuật. Ánh sáng thường được bố trí khéo léo để tăng cường sự tinh tế và cuốn hút của thiết kế không gian.
• Tăng cường trải nghiệm không gian: Trên thực tế, chiếu sáng mỹ thuật mang lại cho người sử dụng trải nghiệm thị giác độc đáo, tạo ra không gian hài hòa và khơi gợi cảm hứng nghệ thuật. Điều này đặc biệt khá quan trọng trong các khu vực như bảo tàng, khách sạn, nhà hàng hoặc khu vực giải trí.
• Góp phần bảo vệ môi trường: Theo đó, các hệ thống chiếu sáng mỹ thuật hiện đại thông minh ngày nay thường sử dụng công nghệ LED tiết kiệm năng lượng, giảm thiểu lượng khí CO2 phát thải ra môi trường.
• Thúc đẩy giá trị thương mại: Ngày nay, trong các trung tâm thương mại, khu vui chơi, hoặc khách sạn, chiếu sáng mỹ thuật là một ứng dụng rất quan trọng khi nó giúp thu hút khách hàng, tăng cường trải nghiệm và nâng cao giá trị thương hiệu. Cũng như trong không gian nhà ở, chiếu sáng nghệ thuật sẽ giúp căn phòng trở nên sang hơn, đẹp hơn, rất phù hợp với gia chủ ưa thích sưu tầm tranh, ảnh,… nghệ thuật.

1.2. Ý nghĩa trong kiến trúc

• Tạo không gian sống động: Đèn chiếu sáng mỹ thuật có thể làm thay đổi không gian từ đơn điệu thành sống động, từ đơn giản trở nên thú vị.
• Có truyền tải ý nghĩa: Nghệ thuật chiếu sáng giúp làm nổi bật lên các chi tiết kiến trúc đặc biệt, tác phẩm nghệ thuật. Đồng thời, làm cho các khu vực quan trọng trong không gian có thẩm mỹ hơn.
• Nâng cao giá trị kiến trúc: Đèn chiếu sáng mỹ thuật có thể giúp cho kiến trúc trở nên ấn tượng hơn, độc đáo hơn, cũng như tăng thêm giá trị thẩm mỹ bên trong và giá trị kinh tế của công trình kiến trúc.

1.3. Ý nghĩa trong nội thất

• Giúp tạo bầu không khí: Chiếu sáng mỹ thuật giúp tạo nên không gian ấm cúng, cực kỳ thoải mái và phù hợp với mọi gia đình.
• Làm nổi bật các vật thể trang trí: Chiếu sáng mỹ thuật giúp làm nổi bật các đồ nội thất, các bức tranh, tạo nên điểm nhấn đặc biệt trong không gian sống của gia đình.
• Nâng cao chất lượng cuộc sống: Chiếu sáng mỹ thuật khiến cho nhu cầu sinh hoạt gia đình trở nên gắn bó hơn và nâng cao chất lượng cuộc sống hơn khi mang lại cho căn nhà một không gian sống cực kì đẹp mắt, tiện nghi.

1.4. Ý nghĩa trong triển lãm

• Làm nổi bật các chi tiết: Đèn chiếu sáng mỹ thuật giúp cho màu sắc nổi bật, cấu tạo và hình dạng của các tác phẩm nghệ thuật, giúp người thưởng thức có thể cảm nhận rõ mọi chi tiết của tác phẩm.
• Bảo vệ tác phẩm nghệ thuật: Để bảo vệ các tác phẩm khỏi bị hư hỏng, giảm thiểu tác động do ánh sáng tự nhiên thì đèn chiếu sáng mỹ thuật là sự lựa chọn hàng đầu.
• Tạo trải nghiệm độc đáo không gian: Ánh sáng giúp định hình không gian, tạo nên những trải nghiệm độc đáo, lôi cuốn và kích thích tò mò của người tham quan triển lãm

1.5. Ý nghĩa trong bảo tồn nghệ thuật

• Nâng cao giá trị thưởng thức nghệ thuật: Để có thể nâng cao giá trị nghệ thuật của tác phẩm, chiếu sáng mỹ thuật giúp làm nổi bật những nét đặc trưng riêng và làm nổi bật những tinh hoa của tác phẩm.
• Tạo điều kiện tốt nhất để bảo vệ và trưng bày: Chiếu sáng mỹ thuật có thể bảo vệ các tác phẩm không bị xuống cấp và hư hại, và cũng tạo điều kiện để người xem thưởng thức được tác phẩm một cách tốt nhất.

1.6. Phân biệt chiếu sáng mỹ thuật với chiếu sáng thông thường

Khác với chiếu sáng thông thường, chiếu sáng mỹ thuật sẽ được thiết kế tỉ mỉ nhằm tạo điểm nhấn hoặc làm nổi bật các khu vực quan trọng, chẳng hạn như công trình kiến trúc, không gian công cộng, hoặc nội thất trong nhà. Tầm quan trọng của chiếu sáng nghệ thuật nằm ở chỗ không chỉ làm đẹp không gian mà còn tạo ra bầu không khí phù hợp, nâng cao trải nghiệm cho người sử dụng.

2. Các mục tiêu và tiêu chí quan trọng trong chiếu sáng mỹ thuật

Ánh sáng không chỉ là phương tiện để nhìn rõ, mà còn là linh hồn của không gian nghệ thuật. Chiếu sáng mỹ thuật chính là cách để làm nổi bật linh hồn đó lên. Chiếu sáng nghệ thuật có những mục tiêu và tiêu chí quan trọng sau:

– Khả năng hiển thị rõ ràng: Ánh sáng cần đủ mạnh và chính xác để người xem có thể cảm nhận trọn vẹn sắc độ, kết cấu và chiều sâu của tác phẩm, bởi vậy chiếu sáng mỹ thuật không đơn thuần chỉ là chiếu sáng mà còn cần tập trung vào các thực thể.

– Tái hiện màu sắc trung thực: Chỉ số CRI càng cao, màu sắc của việc chiếu sáng sẽ càng được hiển thị đúng như dụng ý người sử dụng phương pháp này. Điều này đặc biệt quan trọng với những tác phẩm trưng bày nghệ thuật cần sử dụng màu sắc tinh tế hoặc nhiều lớp màu phức tạp.

– Làm nổi bật các chi tiết: Chiếu sáng mỹ thuật có thể được sử dụng chiến lược để dẫn dắt ánh nhìn của người xem đến những điểm nhấn quan trọng từ nét cọ, lớp vẽ cho đến kết cấu bề mặt của tác phẩm nghệ thuật.

– Bảo tồn tác phẩm: Ánh sáng mạnh hoặc phát tia UV có thể gây tổn hại vĩnh viễn cho chất liệu nhạy cảm như giấy, sơn dầu hay màu nước. Vậy nên, chiếu sáng mỹ thuật rất phù để sử dụng trong công tác bảo tồn.

Để có thể chiếu sáng nghệ thuật một cách hiệu quả, cần phải tuân thủ một số tiêu chuẩn cơ bản. Những tiêu chuẩn này không chỉ giúp đảm bảo ánh sáng đủ cho các hoạt động mà còn ảnh hưởng đến cảm nhận về màu sắc và không gian. Cụ thể:

• Độ rọi (Lux): Độ rọi là một chỉ số đo lường độ sáng mà ánh sáng phát ra trên một diện tích nhất định. Đơn vị đo là lux (lx), được tính bằng lumen/m². Để đo độ rọi, người ta thường sử dụng máy đo độ rọi chuyên dụng.
• Chỉ số hoàn màu (CRI): Chỉ số hoàn màu là một thang đo khả năng của nguồn sáng trong việc tái tạo màu sắc của các vật thể so với ánh sáng tự nhiên. CRI được đo từ 0 đến 100, với 100 là mức hoàn hảo. Một nguồn sáng với CRI cao sẽ giúp màu sắc của các vật thể trông tự nhiên hơn.
• Nhiệt độ màu (Kelvin): Nhiệt độ màu được đo bằng đơn vị Kelvin (K) và ảnh hưởng đến cảm xúc mà ánh sáng mang lại. Ánh sáng có nhiệt độ màu thấp (dưới 3000K) thường mang lại cảm giác ấm áp, trong khi ánh sáng có nhiệt độ màu cao (trên 5000K) thường tạo ra cảm giác lạnh lẽo hoặc rõ nét hơn.

Cụ thể hơn, việc thiết kế chiếu sáng cần phải tuân thủ đầy đủ các quy định của nhà nước về tiêu chuẩn ánh sáng như:

• Quy chuẩn kỹ thuật Quốc Gia QCVN 09:2013/BXD
• Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 7114-1:2008
• Quy chuẩn xây dựng Việt Nam QCXDVN 05 : 2008/BXD
• Quyết định của bộ Y tế QĐ/BYT 3733/2002 về tiêu chuẩn chiếu sáng

3. Các kỹ thuật chiếu sáng mỹ thuật phổ biến

3.1. Chiếu sáng điểm

Chiếu sáng điểm hay còn được gọi là Spotlight – một dạng chiếu sáng tập trung vào một đối tượng hoặc khu vực nhỏ. Với ánh sáng mạnh mẽ và tập trung, chiếu sáng điểm thường có khả năng tạo sự chú ý đặc biệt cho các đối tượng, giúp làm nổi bật các chi tiết tinh xảo hoặc các tác phẩm nghệ thuật trong không gian. Ứng dụng cụ thể:

– Chiếu sáng các tác phẩm nghệ thuật, tượng, bức tranh, hoặc các chi tiết đặc biệt trong công trình.

– Tạo điểm nhấn nổi bật trong các không gian triển lãm hoặc bảo tàng.

3.2. Chiếu sáng toàn phần

Đây là hình thức chiếu sáng mỹ thuật phổ biến, giúp làm nổi bật các chi tiết trong không gian, đặc biệt là không gian rộng. Chiếu sáng toàn phần có thể trực tiếp hoặc gián tiếp, nhưng đều mang lại hiệu quả rõ ràng, dễ dàng tạo điểm nhấn cho các tác phẩm nghệ thuật, đồ vật trang trí hay các chi tiết kiến trúc. Ứng dụng cụ thể:

– Làm nổi bật các bức tranh, tác phẩm nghệ thuật hoặc các chi tiết thiết kế đặc biệt trong không gian.

– Tạo sự chú ý và làm nổi bật các yếu tố quan trọng trong không gian kiến trúc.

3.3. Chiếu sáng động, tạo hiệu ứng bóng đổ, tương phản

Chiếu sáng động thường sẽ lấy công trình được chiếu sáng làm chủ đạo. Để tăng tính hiệu quả, chiếu sáng động sẽ sử dụng các loại đèn LED, có nhiều màu sắc ánh sáng rực rỡ, làm nổi bật những tính chất đặc trưng về đường nét của vật thể. Hình thức này thường sử dụng trong chiếu sáng mỹ thuật cầu.

4. Lựa chọn thiết bị và công nghệ chiếu sáng

4.1. Các loại đèn chuyên dụng

LED, đèn rọi ray, đèn tiêu điểm, đèn thông minh

Để chiếu sáng mỹ thuật đạt hiệu quả tối ưu, việc lựa chọn đúng loại đèn chiếu sáng là yếu tố quan trọng. Đồng thời, đèn chiếu sáng sẽ giúp tạo ra hiệu ứng ánh sáng đẹp mắt trong các không gian mỹ thuật. Các loại đèn khác nhau có tính năng và đặc điểm riêng, phù hợp với từng không gian và mục đích sử dụng. Dưới đây là một số loại đèn chiếu sáng phổ biến trong chiếu sáng mỹ thuật:

– Đèn LED:

Có rất nhiều loại đèn LED được sử dụng trong chiếu sáng mỹ thuật, như: đèn LED dải, đèn LED Spotlight, đèn LED tường, đèn LED thanh, đèn LED Panel, đèn LED chùm,… Khi lựa chọn đèn LED để chiếu sáng mỹ thuật, cần cân nhắc đến nhiều yếu tố như cường độ ánh sáng, màu sắc ánh sáng, hiệu suất năng lượng, và khả năng điều chỉnh ánh sáng. Mỗi loại đèn LED sẽ có những ưu điểm và ứng dụng riêng biệt trong không gian nghệ thuật và kiến trúc. Việc lựa chọn đúng loại đèn chiếu sáng nghệ thuật phù hợp sẽ giúp làm nổi bật không gian và các tác phẩm nghệ thuật, tạo ra không khí phù hợp và nâng cao giá trị thẩm mỹ cho không gian đó.

– Đèn rọi ray và đèn tiêu điểm:

Đèn rọi ray và đèn tiêu điểm là lựa chọn lý tưởng để chiếu sáng mỹ thuật, đặc biệt là đối với các tác phẩm treo tường bằng cách hướng ánh sáng ở góc 30º từ trung tâm bức tranh.

Ưu điểm nổi bật của những loại đèn này là khả năng điều chỉnh hướng chiếu sáng linh hoạt theo nhu cầu trưng bày. Loại đèn này không chỉ cho phép nhắm chính xác luồng sáng vào tác phẩm cần nhấn mạnh mà còn duy trì được nhiệt độ màu ổn định ngay cả khi giảm độ sáng – một trong những điều rất quan trọng khi chiếu sáng các tác phẩm nghệ thuật tinh tế.

– Đèn thông minh:

Đèn thông minh là loại đèn chiếu sáng được tích hợp các công nghệ tiên tiến, cho phép người dùng có thể điều khiển, tùy chỉnh ánh sáng một cách linh hoạt và tiện lợi hơn so với các loại đèn truyền thống. Khác với những chiếc đèn chỉ có chức năng bật và tắt, đèn thông minh có khả năng kết nối với mạng internet hoặc các thiết bị thông minh khác, mở ra một thế giới các tính năng điều khiển và tự động hóa.

Loại đèn này rất phù hợp trong chiếu sáng mỹ thuật để người dùng có thể điều chỉnh cho phù hợp với không gian và ánh sáng tự nhiên. Việc sử dụng công nghệ chiếu sáng thông minh không chỉ tăng tính thẩm mỹ mà còn giúp tiết kiệm năng lượng và điều chỉnh không gian dễ dàng hơn.

4.2. Tiêu chí chọn đèn chiếu sáng mỹ thuật

Dưới đây là những tiêu chí chọn đèn cho chiếu sáng mỹ thuật đạt hiệu quả tốt nhất:

– Chỉ số CRI: Đối với ánh sáng thông dụng và cho màu sắc gần như trung thực, người dùng cần sử dụng chỉ số CRI từ 70 – 85, gần như trung thực. Mặt khác, CRI từ 85-95 sẽ phù hợp trong việc sử dụng cho các khu vực cần phần biệt màu sắc chuẩn như xưởng in màu, xưởng pha chế sơn… Còn đối với chiếu sáng mỹ thuật, chỉ số CRI 97+ rất phù hợp để có thể làm sắc nét không gian chiếu sáng và nổi bật tác phẩm.

– Khả năng điều chỉnh góc chiếu: Để chiếu sáng mỹ thuật có thể đạt tối ưu, người dùng nên chọn những loại đèn cho phép điều chỉnh góc chiếu dễ dàng để phù hợp với từng loại tác phẩm hoặc tạo ra bầu không khí riêng biệt cho không gian chiếu sáng nghệ thuật.

– Tiết kiệm năng lượng: Các hệ thống chiếu sáng mỹ thuật hiện đại thường sẽ sử dụng công nghệ LED hiệu suất cao, điều này giúp người dùng tiết kiệm năng lượng lên đến 70% so với các loại đèn truyền thống thông thường.

– Bảo vệ môi trường: Việc bảo vệ môi trường rất quan trọng khi chiếu sáng mỹ thuật, bởi môi trường sẽ tác động ít nhiều vào tác phẩm nghệ thuật, ngoài ra còn giúp bảo vệ không gian tốt cho người sử dụng. Đối với chiếu sáng nghệ thuật hiện đại, người ta thường sử dụng công nghệ LED tiết kiệm năng lượng nhằm giảm thiểu lượng khí CO2 phát thải ra môi trường.

5. Case Study chiếu sáng mỹ thuật nổi bật

5.1. Bảo Tàng Louvre, Paris

Bảo tàng Louvre là một trong những bảo tàng nổi tiếng nhất thế giới, không chỉ vì bảo tồn các tác phẩm nghệ thuật quý giá mà còn bởi hệ thống chiếu sáng nghệ thuật đầy tinh tế. Ánh sáng được sử dụng để làm nổi bật các tác phẩm nghệ thuật, đồng thời tạo ra một không gian trưng bày ấn tượng và trang nhã.

5.2. Cầu Nhật Tân – Hà Nội

Để làm đẹp cho những cây cầu dây văng hay cầu vượt đường bộ, đường sắt vào ban đêm, chiếu sáng nghệ thuật là một giải pháp tối ưu thường được lựa chọn để trang trí cho những công trình này. Chiếu sáng nghệ thuật cầu là sự kết hợp hài hoà màu sắc ánh sáng và hiệu ứng, để làm nổi bật lên các kiến trúc của cây cầu mà không gây chói mắt hay sự khó chịu cho người dân khi lưu thông trên cầu.

5.3. Nhà Thờ Sagrada Família, Barcelona

Nhà thờ Sagrada Família của kiến trúc sư Antoni Gaudí được biết đến là một trong những công trình kiến trúc độc đáo nhất thế giới. Hệ thống chiếu sáng nghệ thuật tại đây được thiết kế để tôn lên vẻ đẹp của các chi tiết kiến trúc và tạo ra một không gian thiêng liêng và ấn tượng.

6. Xu hướng mới trong chiếu sáng mỹ thuật

Ngày nay, chiếu sáng nghệ thuật được sử dụng các ứng dụng công nghệ thông minh, tích hợp IoT (Internet of Things) để có khả năng kết nối với mạng internet, cho phép người dùng điều khiển thông qua ứng dụng hoặc giọng nói. Các hệ thống này có thể đồng bộ hóa với các thiết bị thông minh khác, tạo nên sự liền mạch trong việc quản lý chiếu sáng nghệ thuật hiệu quả.

Bên cạnh đó, xu hướng mới trong chiếu sáng nghệ thuật còn được thể hiện rõ ở việc sử dụng 3D Mapping, nhằm mục đích nâng cao chất lượng thiết kế, nổi bật tác phẩm và chiếu sáng nghệ thuật. Ngoài ra, chiếu sáng động cũng là một ứng dụng thường được sử dụng trong chiếu sáng nghệ thuật, đặc biệt đối với các công trình thiết kế cầu, toà nhà lớn,… Đồng thời, hầu hết người dùng khi sử dụng chiếu sáng nghệ thuật cũng sẽ hướng tới thân thiện môi trường và bảo tồn di sản hiệu quả khi ứng dụng chiếu sáng đối với triển lãm, bảo tàng,….